David Gordon - Murray Rothbard

„Na wolnym rynku, każdy zarabia według własnej produktywności w zaspokajaniu potrzeb konsumenta. W realiach państwowej dystrybucji, każdy zarabia proporcjonalnie do kwoty, na jaką potrafi ograbić producentów.”

Murray N. Rothbard „Power and Market”

Murray N. Rothbard, człowiek renesansu, uczony o bardzo szerokim zakresie zainteresowań, wniósł olbrzymi wkład w ekonomię, historię, filozofię, politykę i teorię prawa. Rozwinął i rozpropagował austriacką szkołę ekonomii Ludwiga von Misesa, na którego seminaria uczęszczał przez wiele lat. Powszechnie jest uważany za najwybitniejszego ucznia genialnego ekonomisty, a pod niektórymi względami z pewnością przewyższał mistrza. Rothbard dał się poznać jako główny i najważniejszy teoretyk austriackiej ekonomii w późnej połowie XX. wieku. Zastosował też austriacką metodologię do badania zagadnień historycznych, takich jak Wielki Kryzys w 1929 oraz historia amerykańskiej bankowości.

Rothbard nie był apodyktycznym uczonym, zaangażowanym jedynie w akademickie spory. Wsprost przeciwnie, połączył szkołę austriacką z żarliwą walką na rzecz indywidualnej wolności. Rozwinął unikalną syntezę w której scalił ze sobą dziewiętnastowieczną filozofię amerykańskich indywidualistów, takich jak Lysander Spooner i Benjamin Tucker, z austriacką ekonomią. W taki sposób powstała całkiem nowa filozofia polityczna, a sam Rothbard do końca swojego życia poświęcił jej się z niesamowitą pasją i intelektualną energią – przez ponad czterdzieści pięć lat zajmował się rozwijaniem i promowaniem tego nowego stylu libertarianizmu, który dzisiaj jest stylem dominującym. W ten sposób stał się jednym z głównych amerykańskich intelektualistów.

Murray Rothbard urodził się 2 marca, 1926 roku, jako syn Davida i Rae Rothbard. Był błyskotliwym i pojętnym uczniem już od najmłodszych lat. Ze swoimi świetnymi wynikami naukowymi stał się gwiazdą na Uniwersytecie Columbia, gdzie studiował matematykę i ekonomię. Niestety, na wydziale ekonomii nie otrzymał żadnej wiedzy na temat austriackiej ekonomii i nazwisko Misesa było wówczas dla niego w ogóle nie znane. Uczęszczał za to na kurs z teorii ceny, gdzie spotkał się z argumentami przeciwko popularnym wówczas działaniom, takim jak kontrola cen i rent. Argumenty te przemówiły do niego do tego stopnia, że napisał do wydawcy pamflet na temat Stiglera i Miltona Friedmana oraz ich pism dotyczących kontroli rent.

Wydawcą, o którym mowa, była Fundacja na rzecz Edukacji Ekonomicznej (Foundation for Economic Education); to właśnie wizyta w zarządzie owej grupy sprowokowała spotkanie Rothbarda z Ludwigiem von Misesem. Rothbard został natychmiast zainspirowany leseferystyczną ekonomią wyznawaną przez Misesa i kiedy zapoznał się z największym dziełem ekonomisty, wydanym w 1949 roku traktatem „Ludzkie działanie”, był pod wielkim wrażeniem zawartych tam tez. Od tamtej pory zajmował się wyznawaną w księżce dziedziną wiedzy, prakseologią: to właśnie tam odnalazł spójną i rygorystyczną obronę wolnorynkowej ekonomii, której od dawna poszukiwał. Niedługo potem został aktywnym członkiem seminariów prowadzonych przez Misesa na New York University. W międzyczasie kontynuował swoje studia podyplomowe na Columbia, w celu zdobycia doktoratu z ekonomii. Jego promotorem był wybitny historyk ekonomii Joseph Dorfman. Rothbard obronił doktorat w 1956 pisząc pracę zatytułowaną „The Panic of 1819″ (Panika w roku 1819), która jest dziś standardową wykładnią na ten temat.

W trakcie pogłębiania swojej wiedzy z dziedziny leseferystycznej ekonomii, młody ekonomista stanął przed dylematem. Otóż, argumenty za świadczeniem na rynku dóbr i usług mogły być stosowane do wszystkiego, z równą skutecznością i siłą przekonywania. Jeśli tak, to czy także zapewnianie ochrony i bezpieczeństwa narodowego nie powinno być dostarczane przez wolny rynek, a nie przez przymusowy monopol państwowy? Rothbard zdał sobie sprawę, że aby być konsekwentnym musi albo porzucić zasady „laiseez-faire”, albo zająć się anarchią indywidualistyczną. Wybór nie był trudny i podjął go zimą 1949.

Działalność Rothbarda wkrótce przyciągnęła uwagę William Volker Fund, głównego ugrupowania wspierającego klasyczną myśl liberalną, w latach 50. i wczesnych 60. Rothbard wpadł wtedy na pomysł napisania obszernej pracy, w której wyjaśniłby tezy zawarte w „Ludzkim działaniu”, w sposób przystępny dla studentów z college. Napisał przykładowy rozdział o pieniądzu i kredytach, po czy zdobył aprobatę Misesa do dalszej pracy. W trakcie tworzenia wielokrotnie przekształcał i rozszerzał swój projekt. W efekcie powstało „Man, Economy, and State” (w Polsce wydane pt. „Ekonomia wolnego rynku”) w 1962 i stało się tym samym podstawowym podręcznikiem nauczania austriackiej ekonomii.

Rothard, w duchu myśli Misesa wyprowadził całą ekonomię z aksjomatu działania i połączył go z kilkoma zależnymi postulatami. W znacznie szerszym stopniu niż Mises stosował dedukcję i użył jej do rozszerzenia głównych teoretycznych założeń prakseologii. Pokazał, że argument obalający możliwość kalkulacji w socjalizmie dotyczy nie tylko rządowej kontroli rynkowej, ale także pojedynczych, prywatnych firm należących do całej gospodarki. One również były wyłączone z kalkulacji. Kolejną innowacją było połączenie teorii rent Franka Fettera z austriacką teorią kapitału oraz argumentacja, że monopole nie mogą istnieć na wolnym rynku. Dalej mamy błyskotliwą krytykę ekonomii Keynesa i przewidzenie wielu elementów rewolucji „racjonalnych oczekiwań”, za które Robert Lucas otrzymał później nagrodę Nobla.

Kiedy początkowo planował napisanie „Man, Economy and State” chciał ostatnią część poświęcić kompleksowej analizie i klasyfikacjo rodzajów interwencji rządowych. W części tej została również przeprowadzona miażdżącą krytyka standardowych kanonów sprawiedliwości w opodatkowaniu. Krótki, ale genialny fragment obalił z wyprzedzeniem anty-rynkowe argumenty bazujące na pojęciu „szczęścia”, które okazały się bardzo istotne w późniejszych pracach Johna Rawlsa i jego licznych następców. Niestety owa część ukazało się w oryginalnej wersji w bardzo obciętej formie. Pełna publikacja wyszła dopiero w 1972 pt. „Power and Market” (w Polsce „Interwencjonizm, czyli władza a rynek”). Pełne wersja „Man, Economy and State”, którą Rothbard pierwotnie przeznaczył do druku, jest teraz dostępna za sprawą Instytutu Misesa.

Ta mistrzowska praca jest daleka od wyczerpania całego wkładu Rothbarda w teorię ekonomii. W istotnym artykule “Toward a Reconstruction of Utility and Welfare Economics” (1956) pokazuje, że jeśli weźmie się na poważnie fakt, że użyteczność jest porządkowa, a nie kardynalna, to anty-rynkowe poglądy większości nowoczesnych ekonomistów optujących za państwem opiekuńczym muszą być odrzucone. Ścisłe stosowanie ukazywanych preferencji pozwala jedynie stwierdzić, że uczestnicy dobrowolnej wymiany oczekują korzyści ex ante. Ekonomista, tak długo jak pozostaje obiektywny, więcej powiedzieć już nie może na ten temat. Najważniejsze artykuły Rothbarda są dostępne w pośmiertnie opublikowane, dwutomowej kolekcji „The Logic of Action” (1977).

Rothbard przywiązywał szczególną uwagę do teorii pieniądza. W tej kwestii podkreślał zalety klasycznego standardu złota i popierał stu procentowe rezerwy bankowe. Bronił tego systemu, żeby zapobiec ekspansji kredytowej, która według teorii cyklów koniunkturalnych rozwiniętych przez Misesa i Hayeka doprowadziły do nieuchronnej depresji. Streścił swoją postawę w ogólnej, często przedrukowywanej publikacji „What Has Government Done to Our Money?” („Co rząd zrobił z naszymi pieniędzmi?”) oraz napisał o tym książkę „The Mystery of Banking” („Tajniki bankowości”) (1983).

Rothbard ukazał jak wiele austriacka teoria mogła wnieść do historii ekonomii w książce „America’s Great Depression” („Wielki Kryzys w Ameryce”) (1963). Bynajmniej, nie był to dowód niepowodzeń w nieregulowanym kapitalizmie, kryzys z 1929 ilustruje daleko idące niebezpieczeństwo rządowej interferecji z gospodarką. Ekonomiczny kryzys przyszedł jako konieczna korekta do sztucznie wywołanego boomu przez Federal Reserve System (System Rezerw Federalnych – FED), który spowodował ekspansję monetarną w 1920. Wszelkie rządowe próby wyjścia z depresji tylko pogarszały sytuację. W trakcie tworzenia tego argumentu, Rothbard stał się pionierem w „rewizjonizmie Hoovera”. W przeciwieństwie do mitów rozpuszczanych przez Hoovera i jego akolitów, Hoover nigdy nie był oponentem rozrośniętego rządu. Całkiem odwrotnie, politykę gospodarczą w „Engineer in Politycs” (Inżynier w polityce) zapowiadał New Deal. Proponowany przez Rothbarda wizerunek Hoovera jest dzisiaj powszechnie akceptowany.

Dla Rothbarda polityka bankowa była kluczem do amerykańskiej historii ekonomii. Jak Micheler, wierzył, że historia jest żywa; i jego polemiki nie były suchą prezentacją statystyk. Zawsze był skoncentrowany na zidentyfikowaniu poszczególnych aktorów i interesantów historycznych decyzji. Walka między konkurencyjnymi środowiskami bankierów Morgan i Rockerfeller ciągle powraca w jego artykułach na ten temat, skompletowanych w zbiorze „A History of Money and Banking in the United States” (1999).

Rothbard wyszedł też daleko poza ekonomię w swoich pracach historycznych. W czwartym tomie serii „Conceived in Liberty” („Urodzony wolnym”) (1975-1979) zaprezentował w szczegółowy opis historię kolonizacji Ameryki z podkreśleniem roli libertariańskich poprzedników Rewolucji Amerykańskiej. Przy tym, jak zwykle zakwestionował opinię głównego nurtu. Uważał, że udział w kolonizacji purytanistów Nowej Anglii był niewielki, a cnoty i militarne przywództwo Georga Washingtona nie robiło na nim wrażenia. Dla Rothbarda „Artykuły konfederacji” nie były na tyle słabo ugruntowane, żeby trzeba było je zastąpić przez bardziej scentralizowaną Konstytucję. Wręcz przeciwnie, „Artykuły” zezwalały na wiele mniejszą centralną kontrolę.

Chociaż Rothbard zazwyczaj znajdował wspólny język z Misesem, w jednej kwestii wytykał mu błąd. Mises twierdził, że etyczne wybory są subiektywne i ostatecznie nie podlegają racjonalnej ocenie. Rothbard uważał odwrotnie. Utrzymywał, że obiektywna etyka może być oparta na cechach ludzkiej natury. Jego podejście opierało się na studiach filozofii Arystotelesa i św. Tomasza i zostało najściślej zaprezentowane w pracy „The Ethics of Liberty” („Etyka wolności) (1982), jego główny studium filozofii politycznej. W tym systemie etyki politycznej, prawo samoposiadania jest podstawową zasadą. Zakładając solidną koncepcję własności, obowiązkowy rządowy monopol usług ochronnych jest nielegalny; dlatego Rothard czynił starania, aby odeprzeć przeciwne argumenty zwolenników państwa minimalnego, takich jak najważniejszy z nich – Robert Nozick. Przyczynił się tym samym do rozwiązania ważnych problemów libertariańskiej teorii prawa, takich jak natura kontraktów i odpowiedni system kar. Wyjaśnił, dlaczego instrumentalny argument Misesa o rynku nie był całkowicie kompletny, mimo że posiadał tak wielką wartość. Ponadto skrytykował w szczegółach poglądy Hayeka na temat roli państwa w stanowieniu prawa.

Rothbard zmodyfikował słynne powiedzenie Marxa: on pragnął zarówno zrozumieć jak i zmienić świat. Starał się stosować idee, które rozwinął w swojej teoretycznej pracy, do aktualnej polityki i do zwracania uwagi opinii publicznej na libertariański światopogląd. Była to dla niego najważniejsza kwestia. Jak Randolph Bourne, utrzymywał, że „wojna jest zdrowiem państwa”; odpowiednio sprzeciwiał się też agresywnej polityce zagranicznej.

Poparcia dla braku zaangażowania w politykę zagraniczną doprowadziło go do mistrzów Starego Prawa: Johna T. Flynna, Gareta Garretta i innych przedwojennych izolacjonistów podzielających wiarę Rothbarda w bliską zależność pomiędzy władzą państwową i wojowniczą politykę zagraniczną.

Było to raczej stanowisko przeciwne do powojennego konserwatyzmu. Mimo, że Rothbard był wczesnym pracownikiem „National Review” Williama Buckeya, odrzucał agresywny wyścig Zimnej Wojny, za którym opowiadał się Buckey i tacy członkowie redakcji jak James Burnham i Frank S. Meyer, Zerwał z tymi samozwańczymi konserwatystami i od tego czasu stał się jednym z ich największych oponentów. Z podobnych powodów został potępiony przez ich neokonserwatywnych następców. Kierował się pragmatyczną polityką tymczasowych sojuszy z jakimikolwiek grupami, które tylko były w danym czasie przeciwne militarnym i zagranicznym ingerencjom. Rozbudował tę podstawę dla swojego politycznego stanowiska w kluczowym eseju „Left and Right: The Prospects for Liberty” („Lewica i prawica: perspektywy wolności”). Pojawił się on w ważnym czasopiśmie naukowym „Left and Right”, które sam założył. Zawierało ono ważne artykuły w kwestiach rewizji historycznych i polityki zagranicznej, ale niestety funkcjonowało tylko w latach 1965-1968.

Nie ustając w wysiłkach, aby rozszerzyć wpływy libertariańskiej myśli w świecie akademickim, Rothbard ufundował w 1977 „Journal of Libertarian Studies”. Czasopismo rozpoczęło działalność od sympozjum na temat „Anarchy, State, and Utopy” („Anarchia, Państwo i Utopia”) Roberta Nozicka. Do dzisiaj jest ono najważniejszą gazetą propagującą libertariańskie idee.

Rothbard założył w 1987 inne czasopismo „Review of Austrian Economics”, zapewniając w ten sposób akademicki przyczółek dla ekonomistów i innych osób zainteresowanych szkołą austriacką. On również stał się istotną pozycją w swojej tematyce. Jest wydawany do dzisiaj, ale od 1997 pod nazwą „Quarterly Journal of Austrian Economics”.

W swoich komentarzach na temat aktualnych wydarzeń, Rothbard wykazywał zadziwiającą zdolność do przystępnego i zwięzłego przekazywania skomplikowanych treści, niezależnie od tematu jaki go akurat zainteresował. Czy to było, na przykład pytanie dotyczące konkurujących frakcji w Afganistanie, czy też odnoszące się do źródeł inwestycji w wydobyciu ropy na Bliskim Wschodzie, on zawsze posiadał odpowiednie informacje w tych kwestiach. Wiele danych dostępnych jest w raporcie The Irrepressible Rothbard (2000).

Kolejną gazetą, którą prowadził jest chyba najlepiej wtedy znane w wolnościowych środowiskach „The Libertarian Forum”, datujące swą działalność na lata 1969-1984. Większość poglądów, które prezentował zebrał i przedstawił w kompleksowy sposób w swojej słynnej książce „For A New Liberty” („O nową wolność”) (1973) – książce, która do dziś nie straciła na aktualności i przez wielu uważana jest za swoiste libertariańskie credo.

Jego ostatnim, wielkim dokonaniem były dwa masywne tomy: „Economic Thought Before Adam Smith” („Myśl ekonomiczna przed Adamem Smithem”) i „Classical Economics” („Klasyczna ekonomia”), które niestety ukazały się dopiero po śmierci w 1995. Zaprezentował w nich w drobiazgowych detalach i z błyskotliwą erudycją, relację z historii myśli ekonomicznej. Adam Smith, w przeciwieństwie do powszechnej opinii, nie był twórcą nowoczesnej ekonomii. Jego obrona teorii wartości pracy, zmodyfikowana i kontynuowana przez zwolenników Ricardo, prowadziła gospodarkę na złą ścieżkę. Według Rothbarda, prawdziwymi bohaterami i prekursorami byli hiszpańscy scholastycy, którzy na długo przed Smithem rozwijali subiektywną teorię wartości, a także późniejsze postacie, takie jak Cantillon, Turgot czy Say.

Rothbard był blisko związany z Instytutem Misesa, od samego założenia przez Llewellyna H. Rockwella w 1982 roku. Organizacja to była jego głównym promotorem i nośnikiem idei, które rozpowszechniał jako jej v-ce prezes.

Od połowy lat 60. do połowy 70. uczył na Politechnice w Brooklynue, a od 1986 do śmierci, 7 stycznia 1995, był profesorem ekonomii na Univesity of Nevada w Las Vegas.

Niezastąpionym wsparciem dla pracy, działalności i twórczego geniuszu była jego ukochana żona JoAnn, z którą spędził większość swojego życia. Rothbard z pewnością był postacią wybitną i ponadprzeciętną. Do dziś nie pojawił się drugi człowiek z tak wielkimi osiągnięciami naukowymi, który równocześnie walczyłby z taką pasją i zaangażowaniem o wolność oraz rozwój idei libertariańskich. Mimo wielkich możliwości robienia kariery, Rothbard do końca życia zachował niezależność, szczerość i wierność własnym przekonaniom. Stał się tym samym inspiracją dla wielu ludzi na całym świecie, dla ludzi, którzy wierzą w wolność.

Życiorys Rothbarda:

Stopnie naukowe:

-licencjat z matematyki, Uniwersytet Columbia (1945)
-magisterium z ekonomii, Uniwersytet Columbia (1946)
-doktorat z ekonomii, Uniwersytet Columbia (1956)

Stanowiska uniwersyteckie:

-wykładowca akademicki, City College of New York (1948-1949)
-Profesor ekonomii, Polytechnic Institute of Brooklyn (1963-1985)
-Wiceprzewodniczący do spraw akademickich, Ludwig von Mises Institute (1982-1995)
-S.J. Hall Distinguished Professor of Economics, University of Nevada, Las Vegas (1986-1995)

Inne stanowiska:

-starszy analityk, William Volker Fund (1951-1962)
-wydawca, Left and Right (1965-1968)
-założyciel, Center for Libertarian Studies (1976)
-stały wykładowca, The Cato Institute (1977)
-założyciel, Journal of Libertarian Studies (1977)
-wydawca, Journal of Libertarian Studies (1977-1995)
-konsultant, U.S. Commission on Gold (1981-1982)
-założyciel, The Review of Austrian Economics (1987)
-wydawca, The Review of Austrian Economics (1987-1995)

Wybrane publikacje:

-America’s Great Depression (Wielki Kryzys w Ameryce)
-An Austrian Perspective on the History of Economic Thought (Historia myśli ekonomicznej z perspektywy szkoły
austriackiej)
-Ethics of Liberty (Etyka wolności)
-Man, Economy, and State (Człowiek, gospodarka i państwo)
-Power and Market (Władza i rynek)
-Sociology of the Ayn Rand Cult (Socjologia kultu Ayn Rand), esej
-O nową wolność. Manifest libertariański (For a New Liberty: The Libertarian Manifesto
-Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza
-Ekonomia wolnego rynku – tom 1, 2 i 3 (Man, Economy, and State), Fijorr Publishing
-Tajniki Bankowości, Fijorr Publishing
-Egalitaryzm, jako bunt przeciw naturze, Fijorr Publishing
-Etyka wolności
-Wielki Kryzys w Ameryce, Instytut Misesa

Źródło: Ludvig von Mises Instytute
Autor: David Gordon
Tłumaczenie: Wojciech Mazurkiewicz

Źródło: http://libertarianin.org/austriacy/przedstawiciele/murray-rothbard/